Historia - Strona 5

Na początku sierpnia 1914 roku Cesarstwo Niemieckie, w którego granicach znajdowała się Murowana Goślina, przystąpiło do I wojny światowej. Trwająca ponad cztery lata ciężka wojna, spowodowała gwałtowne zahamowanie rozwoju miasta. Wielu Gośliniaków ruszyło na front, niektórzy oddali życie za cesarza, inni powrócili do rodzinnych domów jako inwalidzi. Zakończona porażką Niemiec wojna przyniosła Murowanej Golinie wolność. W odpowiedzi na wybuch w listopadzie 1918 roku rewolucji w Niemczech, lokalna społeczność polska pod przewodnictwem księdza proboszcza Tytusa Orańskiego przejęła władzę w magistracie miejskim, formując władze, po raz pierwszy od prawie stu lat składające się w większości z Polaków. W Powstaniu Wielkopolskim, wybuchłym 27 grudnia 1918 roku, brał udział ochotników z Murowanej Gośliny. Jednocześnie polonizowano administrację lokalną, przywracano ulicom polskie nazwy, rozpoczęto nauczanie dzieci w języku polskim. Wobec faktu włączenia Wielkopolski w granice nowoutworzonej Rzeczypospolitej Polskiej znaczna część ludności niemieckiej i żydowskiej opuściła miasto. W efekcie tego odsetek ludności polskiej w Murowanej Goślinie przekroczył 80%. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, miasto przeżywało kryzys, spowodowany wojenną zapaścią gospodarczą, znaczną inflacją, oraz faktem opuszczenia go przez duży odsetek ludności (w 1921 roku liczyło ono zaledwie 1595 mieszkańców, a więc mniej niż w roku 1881). Z czasem jednak kryzys został przezwyciężony, i rozpoczął się ponowny rozwój tych trenów. Murowana Goslina stanowiła centrum usługowe dla lokalnego rolnictwa oraz silny ośrodek rzemiosła i handlu, istniały tu także zakłady przemysłowe z dużym tartakiem i młynem parowym firmy "Jende i Pędziński" na czele. Ludność miasta ponownie wzrosła przekraczając dość znacznie w latach trzydziestych liczbę 2000 osób. Pozostała na miejscu społeczność niemiecka obejmowała 14% miejscowej ludności, natomiast z licznego niegdyś skupiska żydowskiego pozostało zaledwie kilkanaście osób. Wzrost ludności miasta był spowodowany także przyłączeniem doń w 1926 roku większości wsi Piła, co w znaczny sposób powiększyło jego wielkość. Po odzyskaniu niepodległości bez przeszkód mogły się rozwijać się polskie organizacje społeczne. I tak: w 1921 roku powstał klub sportowy "Concordia", w 1926 roku - chór kościelny pod wezwaniem św. Cecylii, jak również Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, a w 1928 roku - Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej. Symbolem nowych czasów stała się elektryfikacja miasta, przeprowadzona w latach 1935 - 1937.

Wobec zaogniających się stosunków polsko - niemieckich, w maju 1939 roku zorganizowany został batalion Obrony Narodowej "Oborniki", którego trzecią kompanię sformowano w gminie Murowana Goślina. Zebrani w niej gośliniacy, pod dowództwem kapitana Zygmunta Rakocego, pełniącego w okresie pokoju funkcję zastępcy burmistrza miasta, przebyli wraz z Armią "Poznań" we wrześniu tego pamiętnego roku cały szlak bojowy znad Warty nad Bzurę, by dopiero tam ulec przewadze wroga. W momencie wybuchu II wojny światowej kompania stacjonowała na terenie gminy, by po trzech dniach, na rozkaz naczelnego dowódcy armii, rozpocząć odwrót na wschód. Pozostali w mieście Polacy zorganizowali oddział Obrony Cywilnej, który w dniu 7 września stoczył potyczkę z pododdziałami niemieckimi usiłującymi zająć Murowaną Goślinę. W odwecie za ten czyn, po zajęciu miasta przez oddziały niemieckie, rozpoczęły się masowe represje, które dotknęły wielu mieszkańców. Pomiędzy wrześniem a listopadem 1939 roku zostało zamordowanych dziesięciu polskich obywateli Murowanej Gośliny, kilku innych uratowało swe życie uciekając z miasta, przy czym jeden z nich dokonał tego już z miejsca kaźni. Pod koniec roku rozpoczęło się wysiedlanie części rodzin polskich do nowoutworzonej Generalnej Guberni (przeważnie do Sokołowa Podlaskiego), a na ich miejsce sprowadzano tzw. Niemców Bałtyckich. Pozostała w mieście ludność polska została dotknięta przez okupanta wieloma upokarzającymi zarządzeniami, zlikwidowano też całość polskiego życia społecznego. Zamknięto kościół, by następnie rozebrać jego dzwonnicę i mury, zrabowano także dzwony. Zamknięta została również polska szkoła, a zgromadzone w niej pomoce naukowe zostały spalone wraz z księgozbiorem Czytelni Ludowej. Okupanci postarali się także o wymazanie wszelkich śladów po zamieszkującej Murowaną Goślinę społeczności żydowskiej. Wszyscy pozostający jeszcze na terenie miasta Żydzi zostali natychmiast wywiezieni, zniszczono i rozebrano synagogę, zdewastowano cmentarz żydowski. W ciężkich warunkach okupacyjnych przyszło spędzić ludności polskiej ponad pięć długich lat. Kres okupacji hitlerowskiej przyniosła w styczniu 1945 roku ofensywa Armii Czerwonej. W dniu 21 stycznia pierwsze oddziały sowieckie wkroczyły do miasta, a w następnym dniu zostało ono ostatecznie opanowane przez oddziały 44 Brygady Pancernej. Bezzwłocznie rozpoczęto organizacje polskich władz cywilnych (Zarząd Miejski, Zarząd Gminny), powołano milicję do obrony miasta, a w lutym przywrócono naukę dla dzieci polskich (w budynku dawnej szkoły niemieckiej, leżącej w parku miejskim). Zorganizowano także służbę zdrowia, gminną spółdzielnię "Samopomoc Chłopska", zapewniono dostawy żywności i opału. Do miasta zaczęli wracać wysiedleni przez okupantów przedwojenni mieszkańcy, wśród nich ukrywający się przez pięć lat w Generalnym Gubernatorstwie ksiądz Piotr Adamek. W 1947 roku miasto liczyło już 2398 mieszkańców. W tymże roku w mieście, na bazie przedwojennego tartaku powstał Leśny Zakład Doświadczalny Akademii Rolniczej w Poznaniu. Organizując nowe władze administracyjne wykorzystano wiele budynków opuszczonych przez uciekających Niemców. Murowana Goślina z wolna odbudowywała swój przedwojenny potencjał gospodarczy, dzieląc losy reszty kraju funkcjonującego jako Polska Rzeczpospolita Ludowa. W 1956 roku rozpoczęto kanalizację miasta. W latach 1959 -1960 powstała nowa szkoła podstawowa, budowaną z okazji tysiąclecia państwa polskiego.

Od początku lat siedemdziesiątych w mieście aktywnie realizowano nowe inwestycje: powstała remiza Ochotniczej Straży Pożarnej (1973 rok), Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury (1977 rok), budynek Banku Spółdzielczego (1978 rok), oraz posterunek Milicji Obywatelskiej (1981 rok). W roku 1973, w wyniku reformy władz administracyjnych w Murowanej Goślinie powstała Rada Narodowa Miasta i Gminy, jednocześnie Ziemia Goślińska wobec zlikwidowania powiatów zakończyła swoją ponad stupięćdziesięcioletnią podległość Obornikom. W roku 1981 rozpoczął swoją działalność Cech Rzemiosł Różnych w Murowanej Goślinie, powstał również wówczas Chór Dziewczęcy "Canzona". Miasto liczyło wówczas 4235 mieszkańców, prawie dwa razy więcej niż tuż po zakończeniu II wojny. W 1983 roku rozpoczęła się budowa osiedla mieszkaniowego "Zielone Wzgórza" dla pracowników powstającej w Bolechowie fabryki Zakładów H. Cegielskiego. W ciągu kilkunastu lat, na "Zielonych Wzgórzach" zamieszkało ponad 5000 osób. W 1989 roku Murowana Goślina uroczyście obchodziła 600-lecie miasta. Po roku 1989 przywrócono samorządowy charakter władz lokalnych, a mieszkańcy miasta i gminy zadecydowali w przeprowadzonym w 1993 roku referendum o przynależności tych obszarów do powiatu poznańskiego. Zgodnie z wolą mieszkańców w wyniku reformy administracyjnej z roku 1997 gmina Murowana Goślina stała się częścią powiatu z siedzibą w Poznaniu. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku i na początku XXI stulecia rozwój miasta uległ gwałtownemu przyspieszeniu. Trwa budowa kanalizacji i systemu ścieków w historycznej części miasta oraz na obszarach gminnych, powstały nowe placówki szkolne z nowoczesnym budynkiem Gimnazjum nr 1 na czele, trwają prace przygotowawcze pod budowę obwodnicy miejskiej. Na początku roku 2004 ludność miasta wynosiła 9970 mieszkańców, i wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że w najbliższym czasie Murowana Goślina zostanie miastem dziesięciotysięcznym.

Dariusz Paprocki

Bibliografia:

1. Brust M., Najdawniejsze dzieje Ziemi Obornicko-Rogozińskiej w okresie od XII do końca XIV wieku na podstawie źródeł pisanych (maszynopis), Oborniki 2004.
2. Glaziński M., Kalendarium – informator miasta Murowana Goślina, (maszynopis), Murowama Goślina 1986.
3. Kulse N., Wojczak Z., Murowana Goślina i okolice. Przewodnik, Murowana Goślina 2004.
4. Paprocki D., Gośliniaków Księga Złota, Murowana Goślina 2004.
5. Roguszczak J., Murowana Goślina, t. I – III, (maszynopis), Murowana Goślina 1989.
6. Szafrański W., Romańszczyzna w Murowanej Goślinie pod Poznaniem. Na tropie wieży mieszkalnej we wczesnośredniowiecznej włości rycerskiej, „Fontes Archaeologoci Posnanienses” vol. XXVI, 1975, Poznań 1977, s. 156-167.