Historia - Strona 2

Ważną wskazówką, dającą ogląd na wielkość osadnictwa na terenie obecnej Murowanej Gosliny, jest wystawienie na wyniesieniu goślińskim kościoła romańskiego. Dokładna data tego wydarzenia nie jest znana, badacze przyjmują, iż stało się to w XII lub XIII wieku, najprawdopodobniej na przełomie obu tych stuleci (pojedyncze głosy, datujące pierwszy kościół gośliński na drugą połowę wieku XI wydają się być mocno przesadzone). Kościół ten stanowił ówcześnie centrum pierwotnej, bardzo dużej parafii goślińskiej, obejmującą swoim zasięgiem obszar porównywalny wielkością do obecnej gminy Murowana Goślina. W najbliższej okolicy (poza Poznaniem) tak wczesne kościoły znajdowały się najprawdopodobniej tylko w Obornikach i Objezierzu. Nawet kościół radzimski, umiejscowiony w ważnym ośrodku administracyjnym ówczesnego państwa piastowskiego powstał dopiero w czwartej dekadzie XIII wieku. Umiejscowienie kościoła w leżącej na miejscu dzisiejszego goślińskiego rynku osadzie świadczyło o dużym znaczeniu tutejszego punktu osadniczego. Wzrost znaczenia tej pierwszej goślińskiej osady wiązał się przede wszystkim z funkcjonowaniem kolejnego szlaku handlowego, prowadzącego z Poznania przez Rogoźno na Pomorze Środkowe, który przecinał dawniejszy trakt Gniezno – Pomorze Zachodnie w tym właśnie miejscu. Krzyżowanie się dwóch istotnych szlaków handlowych, wraz z dogodnym położeniem, na wzgórzu otoczonym ze wszystkich praktycznie stron przeszkodami hydrograficznymi (cieki wodne, jeziorka, tereny zabagnione) sprzyjało rozwojowi tego ośrodka, w dodatku znajdował się on na obszarze urodzajnych gleb, sprzyjających rozwojowi rolnictwa. Wszystko to sprawiło, że ówczesna goślińska osada rozwijała się, stając się ośrodkiem o dużym potencjale handlowym. Prawdopodobnie w XIII wieku przyjęła się dla tego miejsca osobna nazwa Goslina Templi - Goślina Kościelna, choć w użyciu mogła być także ogólniejsza nazwa Goślina (ostateczna nazwa miasta - Murowana Goślina - przyjęła się ostatecznie dopiero na przełomie XVII i XVIII wieku).

Przełomowym dla rozwoju Murowanej Gośliny okresem była pierwsza połowa XIV wieku. W okresie tym zanikło ostatecznie znaczenie administracyjne ośrodka w Radzimiu. Upadek kasztelanii radzimskiej był fragmentem większego procesu załamania się systemu administracji kasztelańskiej na przełomie XIII i XIV wieku na ziemiach polskich. Zanik systemu kasztelańskiego wytworzył pustkę, którą władcy piastowscy próbowali zastąpić systemem dystryktów prowincjonalnych, organizowanych wokół centrów nowego typu – miast lokacyjnych. Wobec nienajlepszych rezultatów tej reformy, w latach trzydziestych XIV wieku król Kazimierz Wielki przywrócił częściowo administrację kasztelańską. Do tego jednak czasu na terenie Polski nastąpiły poważne przemiany ustrojowo - prawne. Rozwój immunitetów w znacznym stopniu ograniczył władzę jurysdykcyjną kasztelanów, przemiany w sztuce wojskowej doprowadziły do upadku znaczenia dotychczasowych centrów kasztelańskich - grodów (oprócz tego wiele z nich zostało zniszczonych podczas burzliwych lat przełomu XIII i XIV wieku). W ówczesnej sytuacji realna władza kasztelanów była niewielka, a sam tytuł kasztelański ewoluował coraz bardziej w kierunku formy uhonorowania konkretnego człowieka za zasługi dla monarchii. W Radzimiu pierwszy po ponad czterdziestoletniej przerwie kasztelan - Piotr z Mileszynej Górki, herbu Wczele - obejmując urząd zastał całkowicie zniszczony gród kasztelański (nie wiadomo dokładnie, w którym roku nastąpił upadek grodu radzimskiego, stało się to na pewno pomiędzy 1295 a 1339 rokiem, być może światło na tą sprawę rzucą badania archeologiczne prowadzone obecnie na Ostrowie Radzimskim). Odbudowa grodu nie wchodziła w grę, uważa się więc, że kasztelan przeniósł centrum kasztelańskie w inne miejsce. Najprawdopodobniejszym miejscem nowej siedziby kasztelańskiej była Murowana Goślina. Przypuszcza się, że już na początku XIV wieku do Murowanej Gośliny (leżącej na skrzyżowaniu dwóch ważnych szlaków handlowych) przeniesiono z upadającego Radzimia funkcjonujący zawsze przy grodzie kasztelańskim punkt targowy. Prowizoryczne centrum kasztelanii radzimskiej (był to przypuszczalnie niewielki gródek strażniczy) mieściło się najpewniej w rejonie przeprawy przez Trojankę na miejscu stojącego tam dziś pałacu Winterfeldów. Istnieją ponadto poszlaki, że Piotr z Mileszynej Górki nie poprzestał na przesunięciu do Murowanej Gośliny centrum odbudowywanej kasztelanii radzimskiej, ale przeprowadził tu także lokację miasta. Wiadomo, że akt lokacyjny Murowanej Gośliny został wydany do roku 1389, w przeszłości przyjęto nawet, że owa lokacja miała miejsce dokładnie w tym roku, w świetle jednak kilku mniej znanych zapisek można przesunąć to wydarzenie na końcowe lata pierwszej połowy XIV wieku. W roku 1355 Murowana Goslina po raz pierwszy pojawia się na kartach dokumentów historycznych. Wówczas to w Pobiedziskach pojawia się mieszczanin Mikołaj, wywodzący się z (Murowanej) Gośliny. Zapiska ta jest jednym z dowodów na wcześniejszą niż dotąd przypuszczano lokację tego miasta. Prawdopodobnie aż do śmierci Kazimierza Wielkiego w roku 1370 Murowana Goślina pełniła rolę centrum kasztelańskiego (zwłaszcza, że w 1360 roku król ten sprzedał joannitom wieś Radzim), by następnie, wobec niepodjęcia idei utrzymania szczątkowego systemu kasztelańskiego przez kolejnego polskiego monarchę - Ludwika Węgierskiego, spaść do roli zwykłego (miejskiego?) ośrodka osadniczego. W czasach tych kasztelan stał się ostatecznie tytułem czysto honorowym, niepociągającym za sobą jakichkolwiek ważnych funkcji administracyjnych. Wobec braku znaczenia dotychczasowych ośrodków kasztelańskich Murowana Goślina wraz z istniejącym u jej boku prowizorycznym gródkiem straÂżniczym straciła dotychczasowe znaczenie, i w ciągu kilkunastu lat została sprzedana w ręce prywatne. Taki status miała ona w 1389 roku, kiedy to w źródłach pisanych pojawiła się pierwsza wzmianka dotycząca jej bezpośrednio. Tytuł kasztelana radzimskiego występował jeszcze przez kilkadziesiąt lat, by wygasnąć ostatecznie po śmierci Jaroty z Wilkowa Polskiego w 1425 roku.